Sahte ikilem, görünüşte zıt olan iki görüşün, seçeneğin veya sonucun gerçekte mümkün olan tek ihtimal bunlardan birisiymiş gibi ortaya atıldığı bir mantıksal safsatadır. “Birisi doğruysa diğeri yanlış olmak zorundadır.” veya “Birisini kabul etmiyorsan diğeri kabul edilmek mecburiyetindedir.” şeklinde karşımıza çıkar. Harekete geçip geçmemekle ilgili olarak da bu safsataya sıkça başvurulur: “Birisine karşı çıkıp harekete geçiyorsan diğerine de karşı çıkıp harekete geçmek zorundasın, eğer diğeri için harekete geçmediysen ilki için de harekete geçemezsin”. Ancak gerçekte birçok durum orta yollar veya alternatifler içerir, birçok durumda siyah ve beyazın dışında grinin tonları ve diğer renkler de vardır.
Yapısı
Öncül 1: A ve B aynı anda olamaz.
Öncül 2: A değil.
Sonuç: Öyleyse B.
Örneğin:
Öncül 1: Bir kişinin adı aynı anda Ahmet ve Mehmet olamaz.
Öncül 2: Adı Ahmet değil.
Sonuç: Öyleyse Mehmet.
Diğer Örnekler
- "Murat kapitalizmi eleştiriyor, demek ki komünist."
Murat’ın komünist olma ihtimali vardır, ancak kapitalizmi eleştirmesinden yola çıkılarak komünist olduğu kesin sonucuna ulaşılamaz. Murat, liberalist de olabilir veya kapitalizmin yalnızca sorunlu gördüğü noktalarını eleştiren bir kapitalist de olabilir.
- "Ay’a şimdi gidilmiyor, demek ki Ay’a hiç gidilmedi."
Ay’a şimdi gidilmiyor oluşunun başta ekonomik sebepler olmak üzere birçok sebebi vardır. Bir eylemin günümüzde de yapılmıyor oluşu o eylemin geçmişte yapılmadığına dair kanıt teşkil etmez. “Betül, çocukken bindiğini söylediği bisiklete şimdi binmiyor; demek ki çocukken o bisiklete hiç binmedi.” argümanı, Ay ile ilgili olan argümanın analogudur; Betül’ün çocukken o bisiklete bindiğini kanıtlamak için o bisiklete tekrar binmesi gerekmez.
- "Ebru indie pop müzik dinlemeyi seviyor, demek ki metal müzik dinlemeyi sevmiyor."
Ebru metal müzik dinlemeyi de seviyor olabilir. Farklı bir müzik türünü sevmek diğer bir türü sevmemek anlamına gelmez. Bunun yanında, sevdiği bir tür içinden sevdiği ve sevmediği müzisyenler de bulunabilir ve sevdiği müzisyenlerin sevmediği şarkıları da olabilir. Benzer bir ifade: “Hasan, acı yemeyi seviyor; öyleyse tatlı yemeyi sevmiyor.”
- "Serkan, araba egzozlarından çıkan dumanı engelleyemiyorsa sigara dumanını da engellememeli."
Serkan’ın sigara dumanından rahatsız olması ve halka açık alanlarda sigara içilmemesini istemesiyle, araba egzozlarından çıkan duman hakkında bir şey yapamıyor olması arasında bir ikilem yoktur. Birisini ortadan kaldırmak mümkünken ortadan kaldırılması gerekir, diğerinin ortadan kaldırılamıyor oluşu buna engel değildir.
- "Onur’un, soğan fiyatları yüksekken internet fiyatlarını düşürmek için uğraşıyor olması çok yanlış."
Fiyatların yüksekliği genel ekonomik durumdan kaynaklanıyor olabilir ve soğan, internete göre daha önemli bir ihtiyaç kalemi olabilir. Ancak Onur’un, internet fiyatlarının düşürülmesi için uğraşıyor olmasının ön koşulu soğan fiyatlarının düşürülmesi için de uğraşması değildir, ikisi için de uğraşıyor olabilir veya sadece ikisinden birisi için uğraşabilir. Onun uzmanlık alanı internettir ve bununla ilgili neler yapılması gerektiğini biliyordur veya internet ile ilgili durumun çözümünü önemsiyordur. Kaldı ki internet ile ilgili bir çaba içinde olması bütün enerjisini ve vaktini buna harcadığı anlamına gelmez.
- "İrem, Japonları sevdiğine göre Çinlilere düşman; çünkü Japonlar Çinlileri katletmişti."
Burada iki etkin safsata bulunuyor. Üzerinde düşündüğümüz sahte ikilem safsatasının yanı sıra aceleci genelleme (hasty generalization) safsatası da söz konusu. 1937 yılında Japon İmparatorluk Kara Kuvvetleri mensuplarının gerçekleştirdiği Nankin katliamı, bütün Japon halkına mal edilemez; bu, çok düşük sayıda örnek ile yapılan hatalı bir genellemedir. Ayrıca İrem’in, Japon kültürünün bazı ögelerine ve Japon diline ilgi duyuyor oluşu tüm Japonları seviyor olduğu anlamına gelmez. Bu nedenle burada bir ikilem söz konusu değildir. Bu örnek durumda X ile Y arasında bir tahterevalli bağlantısı yoktur, X’i sevmek Y’den nefret etmek anlamına gelmez.